Θέλουμε πίσω τη Θεσσαλονίκη μας

Η Θεσσαλονίκη που Θέλουμε


Θα ήθελα με αυτό το κείμενο να καταθέσω κάποιες απόψεις και σκέψεις μου για την πόλη που για πρώτη φορά είδα το φως αυτού του κόσμου και όπως πιστεύουν πολλοί ο τόπος αυτός αφήνει το στίγμα του πάνω σου και σε ακολουθεί σ’ όλη τη μετέπειτα ζωή σου. Ίσως για κάποιους αυτά που πρόκειται να διαβάσουν τους ξενίσουν ή τους φέρουν σε αμηχανία λόγω της παγιωμένης στερεότυπης εικόνας που έχουν για την πόλη αυτή. Άλλοι πάλι μπορεί να ανακαλύψουν ότι δεν αποτελούν προβληματικές εξαιρέσεις που δεν εναγγαλίζουν με θέρμη αυτή την ροζ τσιχλόφουσκα της απέραντης φραπεδομπουζουκούπολης                                 και το life style μιας «χαλαρότητας της ευμάρειας» με γερές δόσεις ανδροπρεπούς όψιμης μακεδονοφροσύνης και πατριωτισμού. Ακόμη και αν είμαι καυστικά αιχμηρός ή δεικτικός γίνεται από άδολη αγάπη και ενδιαφέρον γι’ αυτή τη γωνιά του κόσμου, που έχει συμπληρώσει αισίως 2.300 χρόνια ζωντανής ιστορίας μα τελευταία οδηγείται με γοργά βήματα στον οικονομικό και πνευματικό μαρασμό με συνεπακόλουθο μαθηματικό αποτέλεσμα την είσοδο της στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, να την προσπερνούν οι εξελίξεις όντας πλέον ένα μουσειακό έκθεμα. Αποστασιοποιημένα, αφού όπως και πολλοί άλλοι αναγκάστηκα να μετοικήσω στο κλεινόν άστυ, μπορώ νομίζω καθαρότερα να δω τα δεσμά που δεν αφήνουν τα φωτεινά πνεύματα να δημιουργήσουν και να αποτινάξουν την ομίχλη της μιζέριας που έχει λιμνάσει πάνω της.
Όπως καταλάβατε αναφέρομαι στην πόλη της Θεσσαλονίκης την άλλοτε κοσμοπολίτικη πόλη των ιδεών, των ζυμώσεων, των συγκρούσεων, των γόνιμων αντιθέσεων και των ιστορικών εξελίξεων, γιατί εδώ και καιρό δεν παράγεται κατά κύριο λόγο ιστορία καθώς μία αταβιστική θεώρηση του «ένδοξου» παρελθόντος σε συνάρτηση με την επιλογή μιας αυτάρεσκης και ναρκισσιστικής εσωστρέφειας αποτέλεσαν τροχοπέδη στην πορεία της προσαρμογής στα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης και του καινούργιου. Ανέπτυξε φοβικά σύνδρομα απέναντι σε κάθε τι που δεν ενέπιπτε στο ιδεολογικό μόρφωμα που έχουν διαμορφώσει τις τελευταίες δεκαετίες οι «πνευματικοί» και οικονομικοί ταγοί της πόλης, άνθρωποι μικρήνοες κοντόφθαλμοι, οπορτουνιστές, τυχάρπαστοι και χωρίς παιδεία που το μόνο που έκαναν ήταν να λυμαίνονται τον πλούτο της και να χαϊδεύουν τα αυτιά των ντόπιων με κορώνες περί αθηναϊκού κράτους, το αιώνιο άλλοθι για να κρύβουμε εντέχνως πίσω του όλες μας τις αποτυχίες και να κρατάμε το λαό σε βαθιά ύπνωση (όχι πως το αθηναϊκό υδροκέφαλο κράτος δεν φέρει ευθύνη).

   
Βέβαια αυτή η σημερινή τάση έχει ρίζες και στην πολυτάραχη ιστορία αυτής της περιοχής της βαλκανικής χερσονήσου παράλληλα με την προσπάθεια διαμόρφωσης εθνικής συνείδησης των κατοίκων της. Από την εποχή της άλωσης της από τους Οθωμανούς το 1430 και μετά ζούσαν σε αυτήν ακμάζουσες κοινότητες ελλήνων, σλάβων, οθωμανών αρμένιων, κατόπιν σεφαραδιτών εβραίων από την Ισπανία και αρκετών δυτικών που μέσα στους αιώνες πρόσδωσαν στην πόλη αυτό τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, συνετέλεσαν στην ακμή της και άφησαν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στην ιστορίας της. Από την απελευθέρωση όμως και μετά και στα πλαίσια διαμόρφωσης της κυρίαρχης εθνικής συνείδησης ξεκίνησε μία προσπάθεια συστηματικής αφομοίωσης και παραγκωνισμού του χαρακτηριστικού γνωρίσματος αυτής της πόλης. Η συνεισφορά των άλλων κοινοτήτων άρχισε να υποβαθμίζεται αλλά η κοσμοπολίτικη αύρα δεν μπορούσε να χαθεί έτσι απλά και η θεσσαλονίκη συνέχισε να αποτελεί κέντρο εξελίξεων τόσο στον κοινωνικό - πολιτικό όσο και στον οικονομικό τομέα. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι υπήρχε ακμάζουσα ακόμη εβραϊκή κοινότητα, η οποία σημειωτέον συκοφαντήθηκε τόσο στο κίνημα του 1915 όσο και στα γεγονότα του 1936 και τον ξεσηκωμό των εργατών. Επιπροσθέτως αναφερόμαστε σε μία πόλη που ποτέ δεν έπεσε σε ανυποληψία όπως η Αθήνα, η οποία από τους ρωμαϊκούς χρόνους μέχρι την ίδρυση του ελληνικού κράτους ήταν ένα χωριό των 5.000 κατοίκων.
Όταν όμως μια πόλη αρχίζει να ξεχνά ηθελημένα τμήματα και κοινότητες της διαχρονικής της πορείας στην ιστορία, οδηγείται νομοτελειακά στον μαρασμό. Υπήρξε πάντως χώρος ιδεολογικών ζυμώσεων, πρωτοποριακών τάσεων, κοινωνικών κινημάτων και έντονης δραστηριότητας στο χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, τόσο κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου (πχ κίνημα Βενιζέλου, Μάης του 36’) όσο και μετά τον πόλεμο (παρακράτος, θάνατος Λαμπράκη). Τότε (στον Β’ Παγκ. πόλεμο) συντελέστηκε το μεγάλο έγκλημα της εξόντωσης των 50.000 ελληνοεβραίων της πόλης με την ένοχη σιωπή μεγάλου τμήματος του πληθυσμού της ,αγκάθι στη συλλογική μας μνήμη αλλά και το πλιάτσικο σε πολλές περιουσίες εβραίων, που ακολούθησε. Τα εβραϊκά νεκροταφεία γίνονται πανεπιστήμια και σιγά    σιγά η θύμηση της ύπαρξης της εβραϊκής κοινότητας χάνεται καθώς τίποτα δεν υπάρχει πια να την θυμίζει. Κάπου εδώ αρχίζει σταδιακά να σβήνει και ο μύθος της κοσμοπολίτικης θεσσαλονίκης. Όμως η πόλη κουβαλούσε πάντα αυτό το άρωμα που την ξεχώριζε από την πρωτεύουσα. Δυστυχώς όμως ανέκαθεν ετεροκαθοριζόταν ως συμβασιλεύουσα ή ως συμπρωτεύουσα μία έννοια άτοπη, κενή οποιουδήποτε περιεχομένου και παγκόσμια ελληνική πρωτοτυπία, ουσιαστικά ένα άλλοθι για την ανυπαρξία πολιτικής βούλησης, για να βαυκαλίζονται αυτάρεσκα και αυτιστικά οι θεσσαλονικείς. Κάτι ανάλογο αποτελούν και οι ανοησίες περί ερωτικής πόλης που αντί να μας εξοργίζουν, μας βυθίζουν ακόμη πιο πολύ στο τέλμα που έχουμε περιπέσει καθώς τέτοια κοσμητικά επίθετα καταδεικνύουν περίτρανα την παντελή έλλειψη γόνιμης δημιουργίας και την πνευματική ένδεια…συνεπώς χρυσώνουν το χάπι.

   Εδώ έγκειται και η αποτυχία όλων των τοπικών φορέων να κινητοποιήσουν τις δημιουργικές δυνάμεις της πόλης, τις οποίες παραγκώνισαν παρουσιάζοντας ως αποδιοπομπαίο τράγο όλων των δεινών της, την «μισητή» Αθήνα και εγκλωβίστηκαν σε μία στείρα ρητορεία και άγονη γκρίνια. Ο παιδικός συμπλεγματικός ανταγωνισμός με το κέντρο, το οποίο έχει άλλες προτεραιότητες και ανάγκες οδήγησαν σε ατελέσφορες πολιτικές ανούσιου και συχνά καταστροφικού μιμητισμού, που το μόνο που επιτυγχάνει είναι να ικανοποιήσει επιδερμικά την τοπικιστική υπερηφάνεια με έργα όπως το μέγαρο μουσικής, το μετρό (ανεξάρτητα αν θα είναι μια λειτουργική λύση για το κυκλοφοριακό χάος της πόλης) και άλλα μεγαλεπήβολα, που εξαγγέλλονται συνεχώς τα τελευταία 30 χρόνια περνώντας πια στο χώρο του αστικού μύθου. Η οικονομία παρηκμάζει, η ανεργία αυξάνεται συνεχώς, ο ρόλος του λιμανιού της υποβαθμίζεται και το όνειρο του διαβαλκανικού μητροπολιτικού κέντρου φαντάζει άπιαστο. Τα πιο φωτεινά και δημιουργικά μυαλά έχουν αρχίσει να την εγκαταλείπουν εδώ και μία εικοσαετία αναζητώντας τόπους δεκτικούς και φιλόξενους στις καινοτόμες και ρηξικέλευθες ιδέες.
Η κατάσταση αυτή επιδεινώθηκε και με την έξαρση του λεγόμενου μακεδονικού ζητήματος που ενίσχυσε τα απομονωτικά και εθνικιστικά ανακλαστικά της τοπικής κοινωνίας, μεγάλο τμήμα της οποίας ταμπουρώθηκε πίσω από το ιδεολόγημα της μιας αδιαίρετης διαχρονικά ελληνικής Μακεδονίας, με μπροστάρηδες τοπικούς άρχοντες και τηλεπλασιέ ανιστόρητων βιβλίων εθνικοφροσύνης. Αυτή η πνευματική καταχνιά σκέπασε σταδιακά την ζωή τις πόλης εξοβελίζοντας τις όποιες ψύχραιμες και λογικές φωνές με αποτέλεσμα να μιλάμε σήμερα για μια καθεστωτικής μορφής πνευματική νομενκλατούρα, που ασκεί έναν ιδιότυπο έλεγχο σε κάθε έκφανση της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής. Ο νομάρχης ένας ακραιφνής λαϊκιστής πολιτικός, που έχει πάθει αμνησία του τίποτα και με μηδενικό έργο στοχεύοντας μόνο στα κατώτερα ένστικτα και στο θυμικό του κόσμου μαλώνει για το ποιος θα σηκώσει τη σημαία στον Λευκό Πύργο με τον υπερσυντηρητικό δήμαρχο, ο οποίος είναι ο εκφραστής ενός λιμνάζοντα μεγαλοαστισμού που καμία σχέση δεν έχει με τον κοσμοπολιτισμό και τον ενδιαφέρει μόνο να παρίσταται σε τελετές φορώντας χρυσοποίκιλτες τηβέννους και ενός κόσμου που πιστεύει ότι αν εκλεγόταν δήμαρχος ο Μπουτάρης θα ερχόταν ο κομμουνισμός. Η θεσσαλονίκη του Παπαθεμελή και των κραυγών του Άνθιμου αργοπεθαίνει μέσα σε ένα κλίμα αφασίας πίνοντας φραπέ στην παραλία και τις πλατείες. Η ατέρμονη ομφαλοσκόπιση, η ναρκισσιστική αυτοαναφορικότητα οδηγούν σε ένα φαύλο κύκλο πνευματικού αυνανισμού, από τον οποίο ούτε το πανεπιστήμιο φαίνεται ικανό να βγάλει την πόλη όντας διαπλεκόμενο και σε αγαστή σύμπνοια με ντόπια συμφέροντα εκτός από φωτεινές εξαιρέσεις.

Βέβαια υπάρχει και η θεσσαλονίκη που αγαπάμε, μια πόλη με χαρακτήρα, ανθρώπινη, ζεστή, οικεία, με το ιδιαίτερο κλίμα που προσδίδει ευρωπαϊκό αέρα, με τους όμορφους ανθρώπους και τις παρέες. Η λαϊκή Εγνατία με τους ξένους να κοιτούν με περιέργεια τις βιτρίνες αναδύει έναν αέρα πρωτεύουσας του πρώην ανατολικού μπλοκ τις κρύες μέρες του χειμώνα, από την άλλη η μεγαλοαστική Τσιμισκή-Μητροπόλεως και η υπέροχη παραλιακή λεωφόρος συνθέτουν μια γόνιμη αντίθεση και μέσα σε αυτόν τον πυρήνα θα συναντηθεί όλος ο κόσμος της τα μεσημέρια της ραστώνης. Υπάρχει μία άλλη πόλη που αντιστέκεται σε πείσμα των καιρών με τα νέα παιδιά κυρίως που κυνηγούν τα όνειρα τους στη νύφη του θερμαϊκού. Η θεσσαλονίκη του Ν.Χριστιανόπουλου, του Γ.Σκαμπαρδώνη, του Σ.Σερέφα, του Σ.Τσιτσόπουλου ( του περιοδικού - όαση SOUL, της παρέας που αφουγκράζεται την ψυχή της πόλης και στρέφει τα μάτια στο μέλλον ), των παιδιών του Μύλου, του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ και όλων των παιδιών που ερωτεύονται και γυρίζουν την πλάτη στη μιζέρια και το σκοτάδι. Οι όμορφες ψυχές καθρεφτίζονται σε όμορφα πρόσωπα και ελπίζω να τα πίνουμε όλοι μαζί κλείνοντας συνωμοτικά το μάτι τα βράδια της ομίχλης στο Θερμαϊκό,   στο Bel Air, στο Berlin, στο Εlvis, στο Art House, στο jassanova, στο Μύλο κλπ.. Χαιρετίσματα λοιπόν από έναν μέτοικο νοσταλγό των αξέχαστων parties στο ιστορικό Troll και στο Moebious…να είστε καλά φίλοι μου και εύχομαι κάποια στιγμή αυτή η πόλη να πάψει να κοιτάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη και να κοιτά τον σύγχρονο κόσμο όπως η Αθήνα…


Υ.Γ. Θα ήθελα να χαιρετήσω ένα ακόμη αξιόλογο άτομο που γνώρισα κατά τύχη εδώ, τη ζωγράφο χωρίς πινέλο γνωστή ως lou lou, η οποία τυγχάνει και σαλονικιά..