Η Ανθρωπολογία της Πνευματικής Αναζήτησης

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι πρακτικά μια ατελείωτη ατραπός πνευματικής αναζήτησης και ολοκλήρωσης. Μιας αναζήτησης που παίρνει σάρκα και οστά μέσα από επαναλαμβανόμενα μυθολογικά σύμβολα-αρχέτυπα, διαμορφώνοντας έναν οριοθετημένο δρόμο, για να βαδίσει όποιος επιθυμεί την ατομική ή συλλογική εξέλιξη. Ένα σύμβολο που ξεχωρίζει στη διαχρονική πορεία της ανθρωπότητας είναι εκείνο της Ουτοπίας, των Ηλύσιων Πεδίων, της Σάνγκρι Λα, της Νέας Ιερουσαλήμ, ενός επίγειου παράδεισου στον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει τις θαυμαστές ιδιότητες της πνευματικής και φυσικής δημιουργίας. Ένας τέτοιος τόπος, σημείο συγκέντρωσης των οραματιστών του μέλλοντος υπήρξε και το Βουνό της Αλήθειας ή Monte Veritas, ένας λόφος στην πραγματικότητα, που συγκέντρωσε πολλά από τα πρωτοπόρα πνεύματα του 19ου και του 20ου αιώνα.

Monte Veritas

Η ιστορία μας ξεκινά σε έναν λόφο πάνω από την Ασκόνα, που από την αρχή του 20ού αιώνα πήρε το όνομα Monte Veritas, μια αναφορά στις ιστορικές και μυθολογικές παραδόσεις σύμφωνα με τις οποίες η αλήθεια αποκαλύπτεται στις κορυφές βουνών (Σινά, Ταβόρ, Όλυμπος, Παρνασσός Κάρμηλο και Φουτζιγιάμα είναι μερικά από τα ονόματα που μας έρχονται στο νου).

Από το 1870 ήδη, η περιοχή του Λοκάρνο έγινε κέντρο συγκέντρωσης πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δρώμενων, καθώς ένας μεγάλος αριθμός διανοούμενων συγκεντρώθηκε στο Λοκάρνο και την Ασκόνα, γυρεύοντας καταφύγιο από το βιομηχανικό πολιτισμό που εξουσίαζε εκείνη την εποχή τη βόρεια Ευρώπη. Ένα πολιτισμό που απέρριψαν, επιδιώκοντας να δημιουργήσουν έναν ξεχωριστό κόσμο στηριγμένο στις αρχές του νατουραλισμού. Ο στόχος αυτής της μικρής κοινότητας ήταν η καθιέρωση μιας κοινωνίας αντίθετης προς τις αξίες εκείνης της εποχής, που βασιζόταν στην πλήρη ελευθερία, την απλότητα, την κοινοκτημοσύνη, τις νέες θρησκευτικές και πνευματικές αξίες, την πρακτική του γυμνισμού και τη συμβίωση με τη φύση. Οι κατοικίες τους ήταν γεμάτες φως και καθαρό αέρα και η διατροφή τους εντελώς υγιεινή.. Στην πράξη απέρριπταν την πολιτική εξουσία, την κεφαλαιοκρατία, το θρησκευτικό δογματισμό και τα σεξουαλικά ταμπού.
Το 1869 ο Μιχαήλ Μπακούνιν φτάνει στο Μινούζιο και παραμένει εκεί για πέντε χρόνια. Στο Monte Veritas στήνεται και καθιερώνεται μια κοινότητα με αναρχικά χαρακτηριστικά. Τούτη η σχολή σκέψης συνεχίζεται μετά, από το 1904, από τον Έριχ Μόσαμ και τον Γιοχάνες Ναλ. Ο Μόσαμ ονειρεύεται μια δημοκρατική κοινωνία-καταφύγιο για τα θύματα της κεφαλαιοκρατίας, για τους διωγμένους και τους αδικημένους.. Με την άφιξη του Ραφαέλ Φρίνμπεργκ το 1904, όμως, διαφορετικές κοινωνικο-ηθικές τάσεις άρχισαν να φιλτράρουν τούτο το αναρχικό ρεύμα.

Από πολύ νωρίς, ο λόφος πάνω από την Ασκόνα έγινε ένα σημείο συνάντησης πολλών και διαφορετικών τάσεων, πνευματικών και κοινωνικών αναζητήσεων που είχαν ως στόχο τους τον ανασχηματισμό των τρόπων ζωής κι αυτό συνεχίστηκε στη δεκαετία του '20. Κατόπιν, ένας Βέλγος, ο Ανρί Εντενκόβεν αγόρασε το λόφο -που ήδη ονομαζόταν Monte Veritas- από τον εθνικό σύμβουλο και θεόσοφο Αλφρέντο Πιόντα. Εκεί ίδρυσε μια κοινότητα που επεδίωκε ένα φυσικό τρόπο της ζωής, χορτοφαγική διατροφή, απλότητα, και σεξουαλική απελευθέρωση από την επικρατούσα βικτοριανή ηθική.

Άλλες μετακινήσεις ακολούθησαν στο Monte Veritΰ, εστιασμένες στην ψυχανάλυση, τη σεξουαλική επανάσταση και το μυθολογικό συμβολισμό. Η ψυχανάλυση αντιπροσωπεύθηκε αρχικά από τον Ότο Γκος, θεωρητικό της απελευθέρωσης του ατόμου μέσω ενός οράματος για τη ζωή δίχως απολυταρχισμό. Το 1933 οργανώθηκαν οι πρώτες "συνεδριάσεις Έρανος.. Το όνομα για τις συνεδριάσεις προτάθηκε από τον μελετητή των θρησκειών Ρούντολφ Ότο στην ολλανδή Όλγα Φρέμπε - Καπτάιν, ιδρύτρια μιας πνευματικής κίνησης που χαρακτηρίστηκε από το ενδιαφέρον της για τους μύθους, τις θρησκείες και τα συμβολικά αρχέτυπα, τα οποία θεμελίωναν τις δυτικές και ανατολικές φιλοσοφίες. Ταυτόχρονα με αυτά τα νέα πολιτιστικά και φιλοσοφικά ρεύματα αναπτύσσονταν οι νέες καλλιτεχνικές τάσεις. Το 1910 ο Ρούντολφ βον Λάμπαν δημιούργησε τη "Σχολή Τέχνης του Monte Veritas", που παρείχε το θεμέλιο για όλους τους τύπους καλλιτεχνικής έκφρασης. Τούτο είχε ως συνέπεια τη δημιουργία μιας νέας μορφής χορού, που στόχευσε στην πλήρη έκφραση και των φυσικών και διανοητικών αρχών. Αυτή η μορφή χορού προωθήθηκε από την Καρλόττα Μπάρα, σύμφωνα με τις καινοτομίες που εισήγαγε η Ισιδώρα Ντάνκαν. Το 1926 ο λόφος αγοράστηκε από τον βαρόνο Έντουαρντ βον ντερ Χάιντ, ένα μαικήνα της τέχνης, ο οποίος κέντρισε το Monte Veritas προς το απόγειο της καλλιτεχνικής περίοδό του. Ο Εμίλ Φάχρενκαμπ έχτισε ένα νέο ξενοδοχείο, το οποίο επέτρεψε σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων να ζήσει ή να περάσει από το κέντρο. Στις αρχές των δεκαετιών του 20ού αιώνα, οι πολυάριθμοι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι και οι σπουδαστές μετέτρεψαν το Monte Veritas σε πολιτιστικό κέντρο τους. Μεταξύ εκείνων που πέρασαν αρκετό χρόνο στην περιοχή ήταν ο Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, ο Καρλ Κερένυι, ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, ο Έρμαν Έσσε, ο Άντολφ Πόρτμαν, ο Πολ Κλι, ο Χανς και η Σόφι Τάουμπερ, ο Ρόμπερτ Σουρτς, ο Όσκαρ Σλίμερ, η Καρλόττα Μπάρα, η Μάριαν βον Βέρεφκλιν και πολλοί άλλοι. Αυτά ήταν τα χρυσά χρόνια για το Monte Veritas.

Το 1956 ο Βαρόνος Έντουαρντ βον ντερ Χάιντ άφησε την ιδιοκτησία στο λόφο στο καντόνι Τικίνο, εγκαινιάζοντας μια νέα εποχή για το Monte Veritas. Το 1989 ιδρύθηκε ένα ιδιωτικό ίδρυμα, τα μέλη του οποίου μέλη περιελάμβαναν το καντόνι Τικίνο, το Συμβούλιο της Ασκόνα και το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ίδρυμα Τεχνολογίας. Το σχέδιο αναπτύχθηκε για να ενθαρρύνει τις διεθνείς πολιτιστικές δραστηριότητες σε ένα ακαδημαϊκό επίπεδο μέσω σεμιναρίων και συνεδρίων για την επιστημονική έρευνα, τη λογοτεχνία, την ιστορία, κ.λπ. Το 1992, εγκαινιάστηκε μια νέα υποδομή που συμπεριλάμβανε τα νέα και πρόσφατα ανανεωμένα κτήρια, και μαζί της μια νέα, εντελώς διαφορετική σε προσανατολισμό, εποχή για το Βουνό της Αλήθειας.

Το Χρονικό

1869-1874, ο Ρώσος αναρχικός Μιχαήλ Μπακούνιν εγκαθίσταται στο Λοκάρνο. Ζει από 1873 έως το 1874 στο "Baronata" στο Μινούζιο. Η ουσία της ουτοπίας του είναι μια κοινωνία στην οποία κανένας δεν κυβερνά κανέναν άλλο.

1885-1928 η Αντουανέτ ντε σεν Λεζέ, μια ρωσίδα βαρόνη γερμανικής καταγωγής, γίνεται ιδιοκτήτης των νησιών Μπρισάγκο. Ο βοτανικός κήπος στο νησί γίνεται ένας επίγειος παράδεισος.

1889. Ο Αλφρέντο Πιόντα, μέλος του ελβετικού κοινοβουλίου και θεοσοφιστής από το Λοκάρνο, προγραμματίζει την ίδρυση ενός θεοσοφικού μοναστηριού, του "Fraternitas", στη Μονέσκια, που είναι άλλωστε και η ονομασία για το Monte Veritas εκείνη την περίοδο, μαζί με τον Φραντς Χάρτμαν και την Κονστάνς Βαχτμάιστερ.

1900-1920 Οι υπέρμαχοι μιας εναλλακτικής λύσης για τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό προτείνουν έναν νέο τρόπο της ζωής και ιδρύουν έναν συνεταιρισμό που έχει τη βάση του στον πρωτόγονο σοσιαλισμό και στη συνέχεια σε εξατομικευμένες χορτοφαγικές αρχές, με μια τρίτη φάση ανάπτυξης που χαρακτηρίζεται από την οικοδόμηση μιας εγκατάστασης ηλιοθεραπείας και του σανατορίου Monte Veritas. Ιδρυτές είναι η πιανίστρια και ηγέτιδα του φεμινισμού, Ίντα Χόφμαν, ο Ανρί Εντεκόβεν, γιος ενός βιομηχάνου, και οι αδελφοί Καρλ και Άρθουρ Γκράσερ.

1904. Ο αναχικός γιατρός Ράφαελ Φρίντμπεργκ εγκαθίσταται στην Ασκόνα. Χάρις σε αυτόν πολλοί αναρχικοί καταφθάνουν στην Ασκόνα: Ο πρίγκηπας Πιετρ Κροπότκιν, ο γιατρός των φτωχών, Φριτζ Μπρουπμπάχερ από τη Ζυρίχη, ο Ερνστ Φρικ, ο Μαξ Νετλάου, καθώς και πρώην-μέλη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ο Καρλ Κάουτσκι, ο Όγκαστ Μπέμπελ και ο Ότο Μπράουν.

1905 Ο γερμανός αναρχικός Έριχ Μόσαμ θέλει να δει την Ασκόνα μια "Δημοκρατία των αστέγων, των εξορισμένων και των απόβλητων".

1906-1911 Ο ψυχαναλυτής από το Γκρατς, ο Ότο Γκρος, προγραμματίζει τη δημιουργία ενός πανεπιστήμιου στην Ασκόνα για τη χειραφέτηση της ανθρωπότητας, που θα οδηγήσει σε μια επιστροφή στον κομμουνιστικό παράδεισο.

1909 Η βασίλισσα της κοσμικής ζωής στο Μόναχο, η κόμισσα και συγγραφέας Φραντζέσκα Ρέβεντλοφ αφήνει το Σβάμπινγκ για να πάει να ζήσει στην Ασκόνα και το Λοκάρνο.

1913-1918 Ο Ρούντολφ βον Λάμπαν ιδρύει τη δική του "Σχολή Τέχνης" στο Monte Veritas, που συνδέεται με την αυτό-έκφραση, και έχει ως εκπαιδευτικό στόχο να ωθήσει τους σπουδαστές σε όλα τα μέσα της έκφρασης που υιοθετούνται από την ανθρώπινη ευρηματικότητα. Ο "νέος χορός" γεννιέται, και οι Μαίρη Γουίνγκμαν, η Κάτια Γουλφ και η Σουζάν Περοτέ γίνονται μαθήτριες του Λάμπαν. Η Ισιδώρα Ντάνκαν επισκέπτεται το Monte Veritas.

1914-1918. Η Ασκόνα γίνεται ένα λιμάνι για τους μετανάστες διανοούμενους, μαζί με τη Ζυρίχη και τη Βέρνη. Οι καλλιτέχνες ιδιαίτερα ανοίγουν την επικοινωνία μεταξύ της πόλης (Ζυρίχη) και της φύσης στο νότο (Ασκόνα).

1917. Ο Θίοντορ Ρέους, Διδάσκαλος του Τάγματος των Ναϊτών της Ανατολής, οργανώνει ένα συνέδριο για διάφορα θέματα στο Monte Veritas: κοινωνία χωρίς εθνικές διακρίσεις, συνεταιρισμοί, σύγχρονη εκπαίδευση, δικαιώματα των γυναικών στην κοινωνία του μέλλοντος, μυστικιστικός ελευθεροτεκτονισμός, νέες κοινωνικές δομές και, τελικά, ο χορός ως τέχνη, τελετουργία και θρησκεία. Το καταληκτικό γεγονός του συνεδρίου είναι η απόδοση του τελετουργικού χορού "τραγούδι στον ήλιο" που εκτελείται από τη Σχολή του Λάμπαν. Χορεύουν ασταμάτητα από την ανατολή του ήλιου ως τη δύση.

1918. Οι καλλιτέχνες μαζεύονται σωρηδόν στην Ασκόνα. Ανάμεσά τους η Μαριάν βον Βέρεφκιν, ο Αλεξέι βον Γιαλένσκι, ο Άρθουρ Σίγκαλ, οι ντανταϊστές Ούγκο Μπολ, Χανς Αρπ και Χανς Ρίχτερ. Η Ασκόνα γίνεται χωριό καλλιτεχνών.

1919-1964 Η πρώην γραμματέας της ομοσπονδίας των ελβετικών εργατικών συνδικάτων, Μάργκαρετ Φάας Χαρντέγκερ, οπαδός των σοσιαλιστικών ιδεών του Γκούσταβ Λαντάουερ, ιδρύει μια αναρχική-κομμουνιστική γεωργική κοινότητα στο Μινούζιο.

1920 Οι ιδρυτές του Monte Veritas μεταναστεύουν στην Ισπανία και κατόπιν στη Βραζιλία, όπου ενσωματόνοντσαι στα εκεί επαναστατικά δρώμενα.

1923-1926 Το Monte Veritas γίνεται ξενοδοχειακή επιχείρηση!!! που διευθύνεται από τρεις καλλιτέχνες, τον Βέρνερ Άκερμαν, τον Μαξ Μπέτκε και τον Ούγκο Βίλκενς, και υποστηρίζεται οικονομικά από τον Γουίλιαμ Βέρνερ.

1924. Ο Βάλτερ Χέλμπιγκ, ο Ερνστ Φρικ, ΄Όττο Νίεμάγιερ κ.α. φτιάχνουν την ομάδα "Η Μεγάλη Αρκούδα" με έμμεση αλλά σαφή αναφορά στη λατρεία της πολύστηθης Αρτέμιδας στην Έφεσο. Το περίεργο εδώ είναι ότι γη ίδια αρκούδα εμφανίζεται ως έμβλημα στην οικία του Κ. Γκ. Γιουνγκ, στο Μπόλινγκεν.

1924-1938 Ο Φριτς Τζόρντι ιδρύει την αγροτική κοινότητα "Fontana Martina".

1926. Το Monte Veritas αγοράζεται από τον βαρόνο Έντουαρντ βον ντερ Χάιντ, ένα από τους μεγαλύτερους συλλέκτες της σύγχρονης και πρωτόγονης ασιατικής τέχνης.

1927. Οι καλλιτέχνες της σχολής "Bauhaus" ανακαλύπτουν την Ασκόνα ως θέρετρο διακοπών. Το ξενοδοχείο Monte Veritas χτίζεται από τον Εμίλ Φάχρενκαμπ σε ύφος Bauhaus, ενώ στο Μινούζιο το Sanctuarium Artis Elisarion χτίζεται ως ίδρυμα για τη δυϊστική φιλοσοφία του κόσμου της σύγχυσης και του κόσμου της σαφήνειας (Klarismus) του Έλιζαρ φον Κούπφλερ.

1927-1928. Χτίζεται το θέατρο San Materno για την Καρλόττα Μπάρα, από τον αρχιτέκτονα Καρλ Βάιντeμάγιερ.

1928-1956 Ο Ερνστ Φρικ διεξάγει έρευνα για το Γαλλο-κελτικό φρούριο Balla Drum.

1930. Ο Χάινριχ Βόγκλερ, που προέρχεται από το Worpswede, μια διάσημη αποικία καλλιτεχνών κοντά στη Βρέμη, συνεργάζεται με το πείραμα "Fontana Martina". Ο Karl Μέφερτ είναι ένας από τους εικονογράφους των δημοσιεύσεων της κοινότητας "Fontana Martina". Τα σχέδιά τους επικρίνουν τους κοινωνικοοικονομικούς όρους για τους ντόπιους πληθυσμούς του Τικίνο.

1933. O Στέφαν Τζορτζ στο Μινούζιο. Οι πρώτοι μετανάστες από τη Γερμανία καταφθάνουν (Άλμπερτ Έχρενστάιν και Έριχ Μαρία Ρεμάρκ). Η πρώτη συνεδρίαση Eranos πραγματοποιείται στην Ασκόνα.

1934. Έκδοση του "Baubuch", που εντοπίζεται στην αρμονική σύνθεση της σύγχρονης και τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στο τοπία της περιοχής.

1937-1961 Ο Τζέκομοπ Φλαχ ιδρύει το θέατρο μαριονετών των καλλιτεχνών της Ασκόνα.

1939-1945. Ξεσπά ο β' παγκόσμιος πόλεμος. Οι εύποροι που κατοικούσαν στην Ασκόνα φεύγουν για τις Η.Π.Α.

1945. "Η Ειρήνη της Ασκόνα" μεταξύ των συμμάχων και της γερμανικής διοίκησης στην Ιταλία. Ο εξπρεσιονιστής ποιητής Γκλοργκ Κάιζερ πεθαίνει στο Monte Veritas.

1950. Η Ασκόνα γίνεται κέντρο της έλξης για τους πλούσιους τουρίστες ως αποτέλεσμα της οικονομικής ανάκαμψης στη Γερμανία. Η πρωτοπορία αποτραβιέται από το προσκήνιο.

1968 Μετά το θάνατο του βαρόνου Έντουαρντ βον ντερ Χάιντ, το Monte Veritas περιέρχεται στην κυριότητα της Δημοκρατίας και του Καντονίου Τικίνο. Σύμφωνα με τη διαθήκη του, το Monte Veritas μετατρέπεται σε περιοχή στην οποία θα γίνονται πολιτιστικές και επιστημονικές εκδηλώσεις σημαντικής σπουδαιότητας. Το πνεύμα της πρωτοπορίας δίνει οριστικά τη θέση του στην οργανωμένη πανεπιστημιακή έρευνα και το φολκλόρ. Νέα κτήρια, αίθουσες συνεδριάσεων, καλλιτεχνικές εκθέσεις μεγάλου βεληνεκούς είναι το νέο ύφος, που διατηρείται ως τις μέρες μας.

Οι Επιδράσεις

Οι επιδράσεις που άσκησε το γενικότερο κίνημα του Monte Veritas, στα πολιτικά, κοινωνικά, πνευματικά και καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου αιώνα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά στην Ευρώπη είναι ιδιαίτερα σημαντικές, παρόλο που το ίδιο το γεγονός της ταυτόχρονης ύπαρξής τόσων διανοούμενων ουσιαστικά αποκρύπτεται. Τι σχέση μπορεί να έχει ένας αναρχικός διανοούμενος όπως ο Μπακούνιν ή ο Κροπότκιν, με έναν θεόσοφο όπως ο Αλφρέντο Πιόντα, ή η Ισιδώρα Ντάνκαν με τον Κ. Γκ. Γιουνγκ ή τον Ότο Γκρος; Πιθανώς καμία, εκτός από το ότι βρέθηκαν όλοι μαζί στον τόπο, in situ. Εκεί που καλλιεργήθηκε ένα νέο όραμα, ένας νέος δρόμος, ένας νέος τρόπος. Εκεί όπου η πνευματική δύναμη παρέσυρε οραματιστές στην προσπάθεια να μιλήσουν για ένα διαφορετικό τρόπο ζωής από αυτόν που επέβαλλε στην άνθησή της η βιομηχανική κοινωνία. Αυτοί οι άνθρωποι του Monte Veritas είναι κατά την ταπεινή μου άποψη υπεύθυνοι για την επιβίωση της ιδέας της πνευματικής αναζήτησης στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Το θέμα είναι κατά πόσο σήμερα ως κοινωνία μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το δυναμικό τους και να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα στο δρόμο της δικής μας ολοκλήρωσης.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

Αniella Jaffe, Κ. Γκ. Γιουνγκ, Λόγος και Εικόνα, Αθήνα 1992, Ιάμβλιχος
Adolf Portmann (Hrg.): Vom Sinn der Utopie. Eranos-Jahrbuch 1963, Zürich 1964
I. Hofmann-Oedenkoven: Monte Verità - Wahrheit ohne Dichtung, Lorch 1906
M. von der Heydt et al.: Ασκόνα und sein Berg Monte Verità, Zürich 1979
R. Landmann: Ascona - Monte Verità. Auf der Suche nach dem Paradies, Frankfurt/M 1988
E. Mühsam: Ascona. Eine Broschüre. Berichtüber ein alternatives Leben 1905 auf dem Monte Verità , Berlin 1982
E. Mhsam: Namen und Menschen. Unpolitische Erinnerungen, Berlin 1977
F. Gräfin zu Reventlow: Der Geldkomplex, Frankfurt/Main 1987
M. Green: Mountain of Truth - the Counterculture begins, Ασκόνα 1900 - 1920, Hanover/Massachusetts

Σχόλια:

Για να γράψεις σχόλιο στο άρθρο πρέπει να είσαι μέλος του site και να έχεις κάνει login.