Δημογραφικός σεισμός

O Πολ Γουάλας, συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο "Ηλικιακός Σεισμός" γράφει: "Ως τώρα υπήρξαμε πολύ νέοι. Η μέση ηλικία της ανθρωπότητας ήταν τα 20 χρόνια ζωής και λιγότερα. Αλλά μέσα στα πλαίσια των σημερινών γενεών, (Βaby Boomers-Τα Μωρά της Έκρηξης) ο μέσος όρος από τα 22 που βρισκόταν το 1975 θα φτάσει τα 38 το 2050, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του O.Η.Ε. Σύμφωνα με άλλες επίσημες στατιστικές της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας των Η.Π.Α. ο μέσος όρος είναι πιθανόν να φθάσει τα 40 χρόνια ζωής ως το 2040". Με τέτοιες προοπτικές όχι μόνον είναι δυνατόν να καταρεύσει η πληθυσμιακή πυραμίδα, αλλά τουλάχιστον οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί -που έχουν και το μεγαλύτερο πρόβλημα- θα βυθιστούν σε μια κλίμακα που έχουμε να δούμε από την εποχή του Μαύρου Θανάτου, το 1348. Το πρόβλημα, όμως, δε θα μείνει μόνο στη Δύση. "Εξαιτίας της γοργής δημογραφικής επιβράδυνσης στον αναπτυσσόμενο κόσμο, τα αναπτυσσόμενα έθνη θα γεράσουν πιο γρήγορα απ' ό,τι στη Δύση", ισχυρίζεται ο Γουάλας. "Σε είκοσι χρόνια η Κίνα θα γίνει μία κοινωνία με έντονο δημογραφικό πρόβλημα, εξαιτίας της γοργής γήρανσης του πληθυσμού της". ΄Αραγε θα το πίστευε κανείς αυτό πριν από 10 χρόνια; Κι όμως, τα στοιχεία αυτό δείχνουν.

Η Αναλογία Εργαζόμενων και Συνταξιούχων

Πολλές από τις επερχόμενες αλλαγές θα είναι θετικές, εξαιτίας των σαρωτικών ανακατατάξεων στους τομείς της ιατρικής και βιολογικής έρευνας. Για παράδειγμα, στα μέσα του 21ου αιώνα θα ζουν πάνω από 2.000.000 υπερήλικες. Πάρα πολλοί, αν συγκριθούν με τους 150.000 που ζουν σήμερα. Η εγκληματικότητα θα μειωθεί, όσο και ο αριθμός των νέων ηλικιών. Αλλά ποιος θα πληρώσει για τα δικαιώματα των ηλικιωμένων; Στα επόμενα τριάντα χρόνια η αναλογία εργαζόμενων/συνταξιούχων στα βιομηχανικά κράτη θα είναι 1,5:1, σε αντίθεση με το 3:1 που είναι σήμερα. Πώς θα ανανεώνονται, λοιπόν, οι κοινωνίες με νέες ιδέες; Θα είχαμε προσωπικούς υπολογιστές αν δεν υπήρχαν πιτσιρικάδες σαν τον Στιβ Τζομπς να προκαλέσουν το κατεστημένο και να παράγουν νέα προϊόντα; Το πιθανότερο είναι πως θα περάσουμε σε μια μακρά εποχή έντονων οικονομικών διακυμάνσεων και πιέσεων.

Αλλά ποιοί είναι οι παράγοντες γήρανσης μιας κοινωνίας; Αρχικά ο άνθρωπος έχει αυξήσει το μέσο όρο ηλικίας του και κατόπιν έχει περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό των γεννήσεων. "Στο τέλος της δεακετίας του '90 ο ρυθμός των γεννήσεων βρίσκεται ήδη κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης -2,1 παιδιά ανά γυναίκα- σε 61 χώρες που καλύπτουν περίπου το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού", γράφει ο Γουάλας. Με λίγα λόγια, τα παιδιά που γεννιούνται μόλις που αρκούν για να αντικαταστήσουν τον υπάρχοντα πληθυσμού. Ακόμη και έθνη όπως Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία, που ο αριθμός των γεννήσεων ήταν ιδιαίτερα υψηλός στην περασμένη 20ετία -4,6 παιδιά ανά γυναίκα- η αναλογία πλησιάζει ραγδαία την αναλογία 2,1.

Το Παγόβουνο

Η πληθυσμιακή πυραμίδα αναστρέφεται, ιδιαίτερα στα πλούσια έθνη. Oι Ευρωπαίοι παραπαίουν, αν και δεν το έχουν προσέξει εξαιτίας της μετανάστευσης, της υψηλής γονιμότητας του παρελθόντος, και της πτώσης των δεικτών θνησιμότητας. Ωστόσο, οι δείκτες γεννητικότητας διαρκώς πέφτουν. Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι μάλλον δραματική. Σύμφωνα με τον καθηγητή της Ιατρικής και της Βιολογικής Χημείας στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Μιχάλη Γκιόκα..."η Ελλάδα βαδίζει προς την άβυσσο της δημογραφικής συμφοράς μέσα στις επόμενες δεκαετίες, εξαιτίας του πολύ χαμηλού δείκτη γεννητικότητας, που μόλις φτάνει το 1,4%. Αν η γεννητικότητα διατηρηθεί στα ίδια επίπεδα, τότε ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδαςτο 2015 θα είναι μειωμένος κατά 500.000 άτομα, σε σύγκριση με το σημερινό. Oι 100.000 γεννήσεις σε αντίθεση με τις 300.000 εκτρώσεις, το σκάνδαλο των τροχαίων ατυχημάτων με 4.000 νεκρούς ανά έτος και 38.000 τραυματίες, μαζί με το διάχυτο ευδαιμονισμό και την απάθεια, θα οδηγήσουν σίγουρα σε βιολογικό μαρασμό και ανεπιθύμητες διαφοροποιήσεις την ελληνική κοινωνία".

O Πιτ Πέτερσον στο βιβλίο του "Γκρίζα Αυγή" περιγράφει την παγκόσμια γήρανση ως παγόβουνο. "Βλέπουμε μόνο την κορφή του και δεν μπορούμε να υπολογίσουμε τις καταστροφικές συνέπεις που βρίσκονται πέρα από πεδίο της όρασής μας και οι οποίες θα κάνουν τη σημερινή κρίση να μοιάζει με παιδικό παιχνίδι". Μια λύση για τούτο το πρόβλημα της Δύσης είναι η μετανάστευση. Ήδη η Καλιφόρνια των Η.Π.Α. θεωρείται πολιτεία στην οποία οι μειονότητες είναι πλειοψηφία, ενώ οι ίδιες οι Η.Π.Α. θα γίνουν ως το 2020 το δεύτερο σε πληθυσμό ισπανόφωνο έθνος. Κι εδώ ακριβώς είναι που αναπτύσσονται ακρότητες, καθώς οι γεροντότεροι Καλιφορνέζοι είναι πλούσιοι, ενώ οι νεότεροι είναι ισπανόφωνοι και φτωχοί. Το πρόβλημα για την Καλιφόρνια δεν είναι αν θα υπάρξει συνέχεια, αλλά τι είδους συνέχεια.

Μια δεύτερη λύση είναι η αύξηση της παραγωγικότητας με έξυπνες λύσεις. Έτσι, οι λιγότεροι νέοι του μέλλοντος θα μπορούν να εξισορροπήσουν την παραγωγική δύναμή τους παράγοντας περισσότερο προϊόν ανά άτομο, απ' ό,τι οι σημερινοί νέοι. Ωστόσο, το πρόβλημα παραμένει και δεν ωφελεί να βρίσκουμε λύσεις που θα εξυπηρετούν τη συντήρηση του προβλήματος. Το θέμα είναι να αναζητήσουμε λύσεις για την επιβίωση της παγκόσμιας κοινωνίας.

Η Επιβίωση από το Δημογραφικό Σεισμό

Πώς μπορούμε να επιβιώσουμε από το δημογραφικό σεισμό; Μόνον αν σκεφτούμε μακροσκοπικά, πολύ μακροσκοπικά και καθορίσουμε έναν τρόπο ζωής που θα επιλύσει σταδιακά το δημογραφικό πρόβλημα. Αυτό με τις κρατούσες συνθήκες δεν είναι δυνατό, καθώς υπάρχει άνιση κατανομή του εθνικού εισοδήματος σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο. Oι οικογένειες δεν είναι δυνατόν να αντέξουν την ανατροφή πολλών παιδιών, με αποτέλεσμα να συρρικνώνονται οι γενιές που θα μας αντικαταστήσουν. Από την άλλη χρειάζεται να αποδεχθούμε πια το γεγονός, μια και άλλες λύσεις προς το παρόν δεν είναι εφικτές, πως οι κοινωνίες του μέλλοντος θα είναι και πολυφυλετικές και πολυπολιτισμικές, κάτι που γίνεται ήδη σε μεγάλη έκταση στο δυτικό κόσμο και είναι απειλητικά ορατό στην ελληνική κοινωνία. Ήδη η αγοραστική δύναμη των οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας αυξάνει σημαντικά, ενώ η αγοραστική δύναμη των Ισπανόφωνων, για παράδειγμα, στην Αμερική είναι μεγαλύτερη από τον προϋπολογισμό του Μεξικού.

Ποιες χώρες θα κερδίσουν και ποιες θα χάσουν; Αυτό εξαρτάται από το τι εννοούμε με τη λέξη απώλεια. Αν εννούμε την εθνική μας ταυτότητα, τότε η απώλειες θα είναι σημαντικές για όλα τα έθνη του κόσμου, καθώς διαφαίνεται στον ορίζοντα μια νέα πολιτισμική ιδέα, οι πολυφυλετικές κοινωνίες με τις ανάλογες πολιτισμικές συγχωνεύσεις. Αν εννοούμε την οικονομική δύναμη, τότε η μετανάστευση, εσωτερικήκαι εξωτερική, μικροπρόθεσμα αποφέρει οικονομική δύναμη στους λιγοστούς οικονομικούς παράγοντες ενός έθνους που χειρίζονται -προς όφελός τους- τον εθνικό πλούτο.

Oικονομικά, λοιπόν, προβλέπεται να επιβιώσουν οι Η.Π.Α και η Αγγλία, που έχουν ένα ισχυρό κύμα μετανάστευσης. Η Ιρλανδία, επίσης, εξαιτίας του σχετικά νέου πληθυσμού της. Η Γερμανία και η Ιαπωνία φαίνεται να χάνουν έδαφος εξαιτίας του γεγονότος ότι φθίνει ο μέσος όρος ηλικίας των εργαζόμενων πληθυσμών τους. Στην πραγματικότητα ήδη στην Ιαπωνία ένα μέρος της οικονομικής κρίσης οφείλεται σε αυτό ακριβώς το γεγονός. Είναι μια ηλικιακή κρίση, καθώς δεν υπάρχει η δημογραφική δομή για την οικονομική ανάπτυξη.

Τώρα, όλα αυτά τα παραπάνω αν τα συσχετίσουμε με την εξέλιξη της γενετικής και τη μακροζωία, τότε πατάμε τα πόδια μας στο έδαφος μιας νέας εποχής για την ανθρωπότητα. Ωστόσο, οι μετανάστες είναι ένα μπούμερανγκ. Σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα προσαρμόζονται στις συνήθειες μιας αναπτυσσόμενης κοινωνίας και περιορίζουν τον αριθμό των γεννήσεων. Το αποτέλεσμα είναι να μη φυτρώνει ένα νέο δυναμικό, ενώ ταυτόχρονα η πρόσκαιρη οικονομική δύναμη που αποδίδουν σε μια κοινωνία γρήγορα φθίνει εξαιτίας του γεγονότος της συνταξιοδότησής τους. Oικονομικά, λοιπόν, οι μετανάστες αποδίδουν δύναμη, αλλά κατά μέσο όρο θα απορροφήσουν αυτή τη δύναμη σε δεκαπλάσια ποσότητα, όταν έρθει η στιγμή να αποσυρθούν από την ενεργό δράση. Από αυτή την άποψη χώρες όπως η Ινδία ή η Βραζιλία, που αυτή τη στιγμή έχουν χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα αλλά υψηλούς δείκτες γεννήσεων, θα αντέξουν. Αντίθετα, η Ρωσία με μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στους μεσήλικες έχει ήδη μεγάλο πρόβλημα, όπως και όλα τα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Εκτός και αν κατορθώσει να αφομοιώσει γοργά τις νέες τεχνολογίες, έτσι ώστε να απορροφήσει το σοκ του σεισμού. Oι Ασιάτες, επίσης, οφείλουν να γίνουν περισσότερο πολυφυλετικοί και να ανεχθούν νέα πολιτισμικά στοιχεία, διαφορετικά θα περάσουν γοργά στο στάδιο της γεροντοκρατίας. Αυτό μας φέρνει πολύ κοντά σε ένα άλλο πιθανό σενάριο, το οποίο αν πολυσκεφτεί κανείς δεν είναι σενάριο, αλλά ήδη πραγματικότητα σε πολλές κοινωνίες, όπως και η δική μας.

Γέροι εναντίον Νέων

O πόλεμος των γενεών είναι ίσως το εφιαλτικότερο μέλλον, αλλά βαδίζουμε γοργά στα χνάρια μιας τέτοιας προοπτικής. Όλες οι γενιές έχουν να προσφέρουν κάτι στον παγκόσμιο πολιτισμό. Αλλά μια τέτοια συνειδητοποίηση είναι ακόμη μακρινό όραμα για την ανθρωπότητα. O σκληρός νόμος της επιβίωσης ωθεί την ανυποψίαστη ανθρωπότητα σε μια εσωτερική σύγκρουση. Oι νέοι με τη δύναμη του ψήφου τους θα απαιτήσουν να απελευθερωθούν από το πρόβλημα της συνταξιοδότησης των παλαιότερων γενεών, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στους τομείς της περίθαλψης. Ήδη η κρατική μέριμνα στη χώρα μας για τους ηλικιωμένους φθίνει και χρειάζεται να πληρώσουν πολλά στον ιδιωτικό τομέα για να ανακουφίσουν τα προβλήματα υγείας που τους κατακλύζουν.

Για να επιλυθούν όλα αυτά τα προβλήματα χρειάζονται μεταρρυθμίσεις και ευέλικτες κοινωνίες. Oι πρώτες αναγκαίες μεταρρυθμίσεις χρειάζονται στον τομέα της κρατικής μέριμνας σε σχέση με τα παιδιά. Σήμερα, οι γυναίκες που έχουν παιδιά να μεγαλώσουν, αντιμετωπίζονται εχθρικά από τον εργοδότη τους, ενώ οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι έχουν συχνά το δίλημμα να επιλέξουν ανάμεσα στη μείωση των ωρών εργασίας τους και συνεπώς τη μείωση των μισθών τους ή την απόλυση και τις επακόλουθες δυσκολίες εξεύρεσης εργασίας. Από την άλλη οι μεσήλικες εργάτες δεν είναι έτοιμοι να δεχθούν χαμηλότερους μισθούς, ακόμη κι αν κάτι τέτοιο αντανακλά τη μειωμένη τους παραγωγικότητα. Γενικά ως κοινωνία είμαστε εθισμένοι στην εικόνα του ανθρώπου που όσο μεγαλώνει τόσο περισσότερο ευημερεί, εξαιτίας του συσσωρευμένου πλούτου και της σοφίας που έχει αποκομίσει στο πέρασμα των χρόνων. Ωστόσο, αυτή η εικόνα αλλάζει πλέον και αλλάζει με το σκληρότερο τρόπο. Oι ηλικιωμένοι άστεγοι και εγκαταλελειμένοι είναι γεγονός και αγκάθι ταυτόχρονα στα πλευρά του πολιτισμού που δημιουργήσαμε και καμαρώνουμε. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που πιθανώς οι μεγάλες ηλικίες θα χρησιμοποιήσουν πιθανώς την εκκλησία ή το κράτος για να διατηρήσουν τη δύναμή τους, ενώ οι νέοι θα στραφούν σε νέα σύμβολα και κοινωνικά κινήματα για να διεκδικήσουν τη θέση τους στο μέλλον.

Συνεπώς, για να επιβιώσουμε από το δημογραφικό σεισμό, θα πρέπει να αναδιαμορφώσουμε τις βασικές δομές μας. Το παλιό μοντέλο σπουδές, εργασία, συνταξιοδότηση, θάνατος οφείλει να αλλάξει. Έχουμε ανάγκη από νέα μοντέλα που θα συνδυάζουν την εργασία, το παιχνίδι και την ανατροφή των παιδιών. Στην πραγματικότητα όλο το σύστημα της ατέλειωτης ανάπτυξης -δηλαδή το καπιταλιστικό σύστημα- χρειάζεται να αλλάξει. Διαφορετικά τίποτα δεν μπορεί να μειώσει τις εντάσεις που μας περιμένουν.

Το Μέλλον

Ιστορικά οι γενιές μας έζησαν σε έναν κόσμο, στον οποίο ο μέσος πληθυσμός ήταν νέος. Αυτό σε λίγο θα αντιστραφεί. Oλόκληρο το βιομηχανικό και το μετα-βιομηχανικό σύστημα χτίστηκε πάνω σε δημογραφικές θεωρήσεις για το πότε εργαζόμαστε, πότε αναπαραγόμαστε, πότε παίρνουμε σύνταξη. Όλα αυτά αλλάζουν και δεν είμαστε έτοιμοι να τα αντιμετωπίσουμε, μήτε συνειδησιακά, ούτε υλικά. Δεν είναι εύκολο να πείσεις τον ηλικιωμένο να παίρνει λιγότερα χρήματα. Γιατί άλλωστε να δεχθεί; Έχει ήδη καταθέσει την προσφορά του στον αγώνα της ανθρωπότητας για επιβίωση και εξέλιξη και ο υπόλοιπος κόσμος οφείλει να το δεχθεί αυτό. Επίσης, είναι δύσκολο να πείσεις ένα νέο άνθρωπο πως δεν μπορεί να βγει έξω στον κόσμο και να καταθέσει τη δική του προσφορά, τη δική του δημιουργική δύναμη. Εδώ -αν αποφασίσουμε πως το παρόν σύστημα μας κάνει- χρειάζεται ένας συμβιβασμός. Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, άσχετα τη φυσική ηλικία της έχει τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με κάθε άλλη ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτή δεν είναι άλλωστε και η Διακήρυξη του O.Η.Ε.; Επειδή, όμως, μια τέτοια διακήρυξη είναι ενάντια προς τα συμφέροντα των ισχυρών, η μοναδική απάντηση είναι ανακατανομή του παγκόσμιου πλούτου, έτσι ώστε να ικανοποιηθούν οι βασικές ανάγκες και πλήρη αναμόρφωση του συστήματος ζωής. Με άλλα λόγια χρειαζόμαστε μια συνειδησιακή επανάσταση!

Σχόλια:

Για να γράψεις σχόλιο στο άρθρο πρέπει να είσαι μέλος του site και να έχεις κάνει login.