Εκδίκηση και συγγνώμη

Αφορμή για το άρθρο πήρα από μια (αμερικάνικη - τι άλλο) ταινία που είδα πρόσφατα στο βίντεο, όπου κάποιος (μάλλον καλός χριστιανός!) συγχωρεί τον δολοφόνο της κόρης του. Όταν κάποιος πετάει ένα μπούμερανγκ κι αυτό επιστρέφει και τον χτυπάει, κανένας δεν ρίχνει το φταίξιμο στο μπούμερανγκ. Μάλιστα, όση περισσότερη δύναμη βάλει ο άνθρωπος στο ρίξιμο αυτού του πρωτόγονου όπλου, με τόση μεγαλύτερη δύναμη θα επιστρέψει.

Όλοι θέλουν να πράττουν, αλλά κανένας δεν θέλει να υφίσταται τις συνέπειες των πράξεών του. Κατά κανόνα, οι εγκληματίες κλαίνε και δηλώνουν μετάνοια όταν οδηγούνται στο δικαστήριο. Δεν κλαίνε για τα θύματά τους, αλλά γιατί θα δικαστούν και θα λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Για τους εαυτούς τους, θρηνούν. Προσπαθούν να αθωωθούν ή να μετριάσουν την ποινή τους κι αν το καταφέρουν παίρνουν το χαμόγελο του ξύπνιου κι επιτυχημένου. Μάλιστα, αν καταφέρουν να μην συλληφθούν, είναι έτοιμοι να συνεχίσουν την εγκληματική τους δράση. Προσπαθώντας να είμαι δίκαιος εξαιρώ από τα παραπάνω τους "κατά συνθήκη" ή παρά τη θέλησή τους εγκληματίες. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.

Η ανθρωπότητα στηρίχθηκε για χιλιάδες χρόνια στο δίκαιο του "αντιποίνου" και της τυφλής, αιματηρής εκδίκησης. Στις αρχαίες κοινωνίες, αν κάποιος σκότωνε ένα άνθρωπο, το γένος ή η φυλή του θύματος κήρυττε ολοκληρωτικό πόλεμο στο γένος ή τη φυλή του δράστη. Η νικημένη φυλή ήταν καταδικασμένη σε εξόντωση χωρίς έλεος κι αυτό ήταν πράξη Δικαίου. Πολλοί μελετητές και ιστορικοί αναφέρουν περιπτώσεις όπου Ινδιάνοι της Αμερικής αυτοκτόνησαν γιατί δεν μπόρεσαν να εκδικηθούν το άδικο. Οι Σλάβες γυναίκες της Δαλματίας έδειχναν στο παιδί το ματωμένο πουκάμισο του σκοτωμένου πατέρα για να του δημιουργήσουν τον πόθο για εκδίκηση. Στη Βουργουνδία, αν κάποιος έκαιγε μια θημωνιά καταδικαζόταν να καεί ζωντανός, αφού από την θημωνιά εξαρτιόταν η ζωή μιας ή περισσοτέρων οικογενειών.

"Η παλιά, από εκατό χρόνια, εκδίκηση έχει ακόμα γερά δόντια" λέει μια αφγανική παροιμία. Ο Σκανδιναβός έλεγε: "το όστρακο του στρειδιού μπορεί να γίνει σκόνη με το πέρασμα των χρόνων και χίλια ακόμα χρόνια μπορούν να περάσουν πάνω από αυτή τη σκόνη, αλλά η εκδίκηση θα είναι ακόμα ζεστή μέσα στην καρδιά μου." Όποιοι πηγαίνουν στην εκκλησία, ας θυμηθούν τον "καλό" θεό που "εκδικείται την αδικία των πατέρων στα παιδιά και τα παιδιά των παιδιών - έως την τρίτη και τέταρτη γενεά" (Έξοδος). Ας θυμηθούν τη σφαγή των πρωτότοκων παιδιών των Αιγυπτίων από τους Ισραηλίτες και τα αιώνια μαρτύρια της κόλασης που περιμένουν δισεκατομμύρια ανθρώπους που, ίσως, το μεγαλύτερο αμάρτημά τους ήταν ότι δεν λάτρεψαν αρκετά τον χριστιανικό θεό. Ας θυμηθούμε τους μύθους της πατρίδας μας: ο Απόλλωνας και η Άρτεμις σκοτώνουν τα δεκατέσσερα παιδιά της Νιόβης, επειδή αυτή προσέβαλε τη μητέρα τους, Λητώ. Ο ετοιμοθάνατος Μυρτίλος καταριέται τον φονιά του, τον Πέλοπα και τη γενιά του. Σαν συνέπεια αυτής της κατάρας ο γιος του Πέλοπα Ατρέας σκότωσε τα παιδιά του αδελφού του Θυέστη, τα μαγείρεψε και του έκανε το τραπέζι και όλο το γένος των Ατρειδών είναι καταδικασμένο να υπομένει συμφορές, αιώνια.

Φυσικά αυτά είναι μύθοι, αλλά κάθε μύθος αντανακλά τις ιδέες και την πραγματικότητα της εποχής του. Στη Χιλιάδα, ο Αχιλλέας εκδικείται το φόνο του Πάτροκλου σκοτώνοντας τον Έκτορα και δεν αρκείται μόνο σ' αυτό, αλλά δένει το σώμα του στο άρμα και το σέρνει τρεις φορές γύρω από τα τείχη της Τροίας. Οι Έλληνες πετούν τον Αστυάνακα, το μωρό του Έκτορα, από τα τείχη και ύστερα, με προτροπή του ίσκιου του νεκρού Αχιλλέα, σκοτώνουν την Πολυξένη, την αδελφή του φονιά του. Ο χορός του Αισχύλου φωνάζει στον Ορέστη που διστάζει να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του: "η προσβολή να τιμωρηθεί με προσβολή! Ο φόνος να εκδικήσει το φόνο!" Η Κλυταιμνήστρα εκδικείται τον θάνατο της Ιφιγένειας ύστερα από δέκα χρόνια και μετά το φόνο του Αγαμέμνονα φωνάζει, μεθυσμένη από χαρά: "η δρόσος του φόνου έπεσε πάνω μου, τόσο γλυκιά στην καρδιά μου, όσο είναι για τα χωράφια η βροχή του Δία, την εποχή που το σπυρί του σιταριού βγαίνει από το περίβλημα." Ο χορός των Ερινυών απειλεί όλη την Αττική που προσέφερε προστασία στον Ορέστη: "...και οι καρποί θα χαθούν μέσα στους βλαστούς τους και σαν αυτούς θα χαθούν τα μικρά των ζώων και τα παιδιά των ανθρώπων. Οι συμφορές σου, ω εκδίκηση, θα σπείρουν στη χώρα την καταστροφή!"

Όμως, επειδή η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη, η έννοια του ελέους δεν ήταν καθόλου άγνωστη αν ο ένοχος έδειχνε πραγματική μεταμέλεια. Η κραυγή "Ναναουατέ" μαλακώνει πάντα την καρδιά του Αφγανού και, αν το υποψήφιο θύμα τού Ομηρικού Έλληνα τού πιάσει το δεξί χέρι ή τού χαϊδέψει την γενειάδα, δύσκολα ο εκδικητής θα αρνηθεί τη χάρη. Πολλές φορές οι Ερινύες μετατρέπονται σε Ευμενίδες. Αργότερα, η αιματηρή εκδίκηση περιορίστηκε στον ένοχο. Η οικογένεια του θύματος ζητάει από τη φυλή του δράστη τον ένοχο. Ο πόλεμος αρχίζει σε περίπτωση άρνησης. Με το πέρασμα του χρόνου, η εκδίκηση περιορίζεται ακόμα περισσότερο. Η τιμωρία γίνεται αυστηρά ανάλογη με το κρίμα "μάτι για μάτι και δόντι για δόντι" κι έπειτα περιορίζεται στον ακρωτηριασμό του μέλους με το οποίο διαπράχθηκε το έγκλημα. Αργότερα, οι φυλές των Φράγκων αντικατέστησαν την αιματηρή εκδίκηση με το WEHRGELD, την χρηματική εξαγορά του εγκλήματος. Αυτά τα ήθη -λέγεται, με απέραντη υποκρισία- προσπάθησε να αλλάξει ο χριστιανισμός. Όμως, οι εκδικητικοί διωγμοί των χριστιανών στους ιδεολογικούς αντιπάλους τους δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία. Ας θυμηθούμε μερικά περιστατικά. Θρησκευτικοί πόλεμοι, νύχτα Αγίου Βαρθολομαίου, κάψιμο εκατομμυρίων "μαγισσών", διωγμοί και θανάτωση εκατομμυρίων αιρετικών κ.λ.π., εκχριστιανισμός ολόκληρων λαών με αιματηρούς νόμους και απροκάλυπτη βία και, φυσικά, εξολόθρευση ολόκληρου του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού από τους χριστιανούς Βυζαντινούς. Μόνο ο Μέγας(!) Θεοδόσιος δολοφόνησε έξι εκατομμύρια Έλληνες (εθνικούς)!

Αναφορικά με τους αρχαίους λαούς, αυτό το πάθος της εκδίκησης δεν προερχόταν από έμφυτη κακία και σκληρότητα, αλλά από την αίσθηση της αλληλεγγύης που είχαν μεταξύ τους τα μέλη των φυλών - και που ήταν ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ ΟΡΟΣ για την επιβίωσή τους. Το πλήγμα εναντίον ενός μέλους της φυλής ήταν πλήγμα ενάντια σε όλη τη φυλή. Στα πλαίσια αυτής της αλληλοϋποστήριξης ήταν αδιανόητο να υπάρξει γέρος, άρρωστος ή παιδί χωρίς απόλυτη προστασία και φροντίδα από τα μέλη της κοινωνίας. Το ίδιο συλλογική ήταν και η ευθύνη του εγκλήματος. Ακόμα και στον μεσαίωνα, τα διατάγματα του Εδουάρδου Α' της Αγγλίας καθιστούσαν κάθε συντεχνία υπεύθυνη για το έγκλημα ενός από τους συνεταίρους της - κι αυτό εναρμονιζόταν απόλυτα με το κοινό, περί δικαίου, αίσθημα της εποχής. Οι εκφράσεις "δεν είναι δική μου δουλειά", "τι με νοιάζει εμένα" κλπ. είναι ευγενή προϊόντα νεώτερων εποχών.

Τώρα, αν πούμε "εντάξει, αλλά αυτά συνέβαιναν σε άλλες εποχές" ας σκεφθούμε τις περιπτώσεις εφαρμογής του νόμου του αίματος που βλέπουμε σήμερα στη Σικελία, την Κορσική και στις δικές μας Κρήτη και Μάνη. Δηλαδή τις βεντέτες. Ίσως να διαφωνούμε με την σκληρή και αμείλικτη δικαιοσύνη (σε διάκριση από το έγκλημα). Ίσως να διαφωνούμε για λόγους ανθρωπισμού. Ίσως πάλι, γιατί στατιστικά, το ατιμώρητο έγκλημα στρέφεται ενάντια σε άλλους κι όχι ενάντια στο δικό μας, πολύτιμο, πετσί. Ή, έτσι νομίζουμε...

Σχόλια:

Για να γράψεις σχόλιο στο άρθρο πρέπει να είσαι μέλος του site και να έχεις κάνει login.