Απάντηση στους αρχαιολάτρες

Ένα από τα θέματα με τα οποία έχουν ασχοληθεί τα τελευταία χρόνια οι "αρχαιολάτρες", όσοι δηλ. χαρακτηρίζονται από υπέρμετρη και κακώς εννοούμενη αγάπη για την ελληνική αρχαιότητα, είναι η λεγόμενη ινδοευρωπαϊκή υπόθεση για τη συγγένεια διαφόρων γλωσσών ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτήν, διάφορες ευρωπαϊκές και ασιατικές γλώσσες συνδέονται γενετικά μεταξύ τους προερχόμενες από μια κοινή πρωτογλώσσα, την αποκαλούμενη ινδοευρωπαϊκή, όπως δείχνει η ετυμολογική συνάφεια πολλών τύπων που ανήκουν στις γλώσσες αυτές. Ειδικότερα, ανάμεσα σε μερικές γλώσσες της Ευρώπης και της Ασίας έχουν παρατηρηθεί πολλές ομοιότητες ως προς τη δομή και το λεξιλόγιό τους.

 

Για παράδειγμα, το αρχαιοελληνικό "δίδωμι" σχετίζεται με το αρχαίο ινδικό dadami: τα κοινά στοιχεία που εμφανίζουν οι δύο αυτοί ρηματικοί τύποι είναι η ρίζα, ο ενεστωτικός διπλασιασμός και η κατάληξή τους. Ομοίως, το "πατήρ" της αρχαίας Ελληνικής συνδέεται με το pater της Λατινικής, το pitar της αρχαίας Ινδικής, το αρχ. γερμανικό fater κ.ά. Ακόμη, το αρχ. "δύο" έχει κοινή ρίζα με το λατ. duo, το γαλλ. deux, το ρωσ. dva κ.ά. Τέλος, το αρχ. "άλλος" αντιστοιχεί στο λατ. al-ius κ.ά. Κατά τον μεγάλο γλωσσολόγο Γεώργιο Χατζιδάκι (Ακαδημεικά αναγνώσματα εις την ελληνικήν και λατινικήν γραμματικήν, τόμ. Α΄, Αθήνα 1924, σελ. 4), τέτοια στοιχεία δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο δανεισμού από τη μια γλώσσα στην άλλη, όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς. Άρα, η ετυμολογική σχέση ανάμεσα στους συγκεκριμένους τύπους αποδεικνύει τη γενετική συγγένεια των γλωσσών όπου ανήκουν και την προέλευσή τους από μια κοινή πρωτογλώσσα, την ινδοευρωπαϊκή στην προκειμένη περίπτωση. Όπως επισημαίνει ο Jean Haudry (Οι Ινδοευρωπαίοι, μτφρ. Αριστέας Παρίση, Αθήνα: Καρδαμίτσας 1995, σελ. 9), η υπόθεση για την ύπαρξη μιας ινδοευρωπαϊκής μητέρας-γλώσσας "είναι η μόνη που παίρνει υπόψη της πολυάριθμες, πολύπλοκες και ακριβείς ομοφωνίες που εντοπίζονται μέσα στη γραμματική και το λεξιλόγιο των περισσότερων γλωσσών της Ευρώπης και πολλών γλωσσών της Ασίας". Οι "αρχαιολάτρες", ωστόσο, υποτιμούν τη σημασία των κοινών αυτών στοιχείων και απορρίπτουν εν γένει την ινδοευρωπαϊκή θεωρία, επειδή δεν μπορούν να δεχθούν για ευνόητους ιδεολογικούς λόγους ότι άλλες γλώσσες, όπως λ.χ. η Αλβανική ή η αρχαία Ινδική, συνδέονται γενετικά με την Ελληνική. Το "αντεπιχείρημα" που προβάλλουν είναι ότι οι Έλληνες αποτελούν αυτόχθονα λαό που δεν έχει αναμειχθεί με άλλους από φυλετική ή γλωσσική άποψη.

 

Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να αποδείξει την εγκυρότητα της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας - ο γράφων δεν αποτελεί ένθερμο υποστηρικτή της, αλλά να υπογραμμίσει τον ιδεολογικό χαρακτήρα της προσπάθειας των "αρχαιολατρών" να αναιρέσουν τη θεωρία αυτήν. Τα ιδεολογικά τους κίνητρα φαίνονται από ορισμένα ξένα προς την επιστημονική δεοντολογία και εντιμότητα μέσα που χρησιμοποιούν, για να αποδείξουν ότι οι Έλληνες είναι αυτόχθονες και αμιγείς, άρα ότι δεν ισχύει η ινδοευρωπαϊκή θεωρία. Τα μέσα αυτά είναι μεταξύ άλλων: α) η παραποίηση του περιεχομένου αρχαιοελληνικών κειμένων, β) η αποσιώπηση αρχαιοελληνικών κειμένων των οποίων το περιεχόμενο έρχεται σε αντίθεση με την ιδεολογία τους. Ακολουθούν συγκεκριμένα παραδείγματα:

 

Σε βιβλίο του δικηγόρου Κωνσταντίνου Πλεύρη (Σκόπιμα λάθη, Αθήνα: Νέα Θέσις 1995, σελ. 165-171) παρατίθεται άρθρο του Ιωάννη Παναγιωτακόπουλου, μαθητή Λυκείου στα μέσα της δεκαετίας του '90, με το οποίο επιχειρείται η αναίρεση της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας. Ο συντάκτης του μεταξύ άλλων παραπέμπει σε χωρίο από το πρώτο βιβλίο του Ηροδότου (1, 57-58), όπου γίνεται λόγος για τους Πελασγούς, αρχαίο φύλο που είχε εγκατασταθεί στον ελλαδικό χώρο και τελικά αφομοιώθηκε από το ισχυρότερο ελληνικό. Ο Ηρόδοτος στο κείμενό του παραθέτει τη ρητή μαρτυρία ότι οι Πελασγοί ήταν ξενόγλωσσο έθνος και εξηγεί πώς οι Έλληνες κυριάρχησαν στον ελλαδικό χώρο με αποτέλεσμα να τους απορροφήσουν. Παραθέτω στο σημείο αυτό τη νεοελληνική μετάφραση του ηροδότειου κειμένου (Ηρόδοτος, βιβλίον πρώτον, μτφρ. φιλολογικής ομάδας Κάκτου, Αθήνα 1994, σελ. 97-99): "για τη γλώσσα των Πελασγών δεν μπορώ να μιλήσω με σιγουριά, αλλά το ότι δεν ήταν Ελληνική μπορεί να το συμπεράνει κανείς πρώτα από τη γλώσσα ενός μέρους της φυλής των Πελασγών, που ζει τώρα στην πόλη Κρότωνα [...] από τη γλώσσα των Πελασγών που έχτισαν την Πλακία και τη Σκυλάκη του Ελλήσποντου [...]. Αν όμως πρέπει να συμπεράνουμε απ’αυτά, οι Πελασγοί θα μιλούν βάρβαρη γλώσσα. Αν λοιπόν όλοι οι Πελασγοί είχαν αυτή τη γλώσσα, το Αττικό έθνος, που ήταν Πελασγικό, όταν μεταβλήθηκε σε Ελληνικό, έμαθε και την Ελληνική γλώσσα [...]. Εγώ πιστεύω ότι οι Ελληνικοί λαοί μιλούσαν πάντα την ίδια γλώσσα, αλλά αποδυναμώθηκαν μετά τον χωρισμό τους από τους Πελασγούς, και, ξεκινώντας αρχικά από ένα μικρό πυρήνα, έφτασαν στους τεράστιους αριθμούς που αντιπροσωπεύουν τώρα με την ενσωμάτωση διαφόρων ξένων εθνών, ανάμεσα στα οποία ήταν και οι ίδιοι οι Πελασγοί. Δεν πιστεύω ότι οι Πελασγοί, ένας βαρβαρικός λαός, έγινε ποτέ πολυάριθμος ή ισχυρός". Αυτά σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Ο Παναγιωτακόπουλος, απεναντίας, παραπέμποντας στο συγκεκριμένο χωρίο του Ηροδότου κάνει λόγο παραπλανητικά για απλή μετονομασία των Πελασγών σε Έλληνες (Πλεύρης Κ., Σκόπιμα λάθη, Αθήνα: Νέα θέσις 1995, σελ. 166, 168) και παραφράζοντας το κείμενο του αρχαίου ιστορικού αναφέρει ότι σύμφωνα με αυτό "οι κάτοικοι της Αττικής ενώ ήσαν Πελασγοί άλλαξαν και έγιναν Έλληνες"... Ο Παναγιωτακόπουλος, όμως, επίτηδες δεν μας λέει τι ακριβώς άλλαξαν και πονηρά σκεπτόμενος αφήνει να εννοηθεί ότι σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι Αθηναίοι άλλαξαν απλώς ονομασία. Ο αρχαίος ιστορικός, βεβαίως, δεν γράφει ότι οι Αθηναίοι μετονομάστηκαν απλώς σε Έλληνες, αλλά ότι έμαθαν κάποτε την ελληνική γλώσσα! Ο Παναγιωτακόπουλος, ωστόσο, παραπληροφορώντας τους αναγνώστες του δικού του κειμένου συμπεραίνει με βάση δήθεν το χωρίο του Ηροδότου ότι οι Έλληνες αποτελούν απογόνους των αρχαίων Πελασγών, οι οποίοι απλώς κάποτε μετονομάστηκαν σε Έλληνες. Τον ίδιο αβάσιμο ισχυρισμό διατυπώνει και ο φιλόλογος Απόστολος Τζαφερόπουλος (εφημερίδα "Ελληνική Αγωγή", φύλλο Ιανουαρίου 1999): "οι Πρωτοέλληνες (Πελασγοί) είναι λαός προϊστορικός και οι νεοέλληνες αποτελούν τη συνέχεια εκείνων" (στο αποκαλυπτικό αυτό άρθρο του μάλιστα ο συγκεκριμένος φιλόλογος κάνει λόγο και για την "τεράστια υπεροχή του αίματος της ελληνικής φυλής"...). Όπως φαίνεται καθαρά από τη μετάφραση και όχι την παράφραση ή την παρερμηνεία του αρχαίου κειμένου, ο Ηρόδοτος κάνει σαφή διάκριση των Πελασγών από τους Έλληνες και δηλώνει ότι οι Πελασγοί ήταν ξενόγλωσσο φύλο που κάποτε απορροφήθηκε από το κυρίαρχο ελληνικό.

 

Επίσης, αξίζει να παραθέσει κανείς ορισμένα χωρία από αρχαίους συγγραφείς, στα οποία αποφεύγουν συστηματικά να παραπέμψουν οι "αρχαιολάτρες", όταν αρθρογραφούν. Η αποσιώπηση των κειμένων αυτών οφείλεται σε προφανείς λόγους: το περιεχόμενό τους αναιρεί τους ισχυρισμούς των "αρχαιολατρών" περί αυτοχθόνων και αμιγών Ελλήνων, που διατυπώνουν στην προσπαθειά τους να καταρρίψουν την ινδοευρωπαϊκή θεωρία. Ο Θουκυδίδης στην αρχή του πρώτου βιβλίου του (1, 2) γράφει (Θουκυδίδης, βιβλίο πρώτο, μτφρ. Αναστασίου Γεωργοπαπαδάκου, Αθήνα: Κάκτος 1992, σελ. 23-25): "είναι φανερό ότι η χώρα που σήμερα ονομάζεται Ελλάδα δεν είχε μόνιμους κατοίκους τα παλιά τα χρόνια, αλλά γίνονταν τότε συχνές μεταναστεύσεις κι οι διάφοροι κάτοικοι, όταν πιέζονταν κάθε φορά από άλλα πολυαριθμότερα φύλα, εγκαταλείπανε εύκολα τον τόπο τους". Ο γεωγράφος Στράβων στο έβδομο βιβλίο του αναφέρει (Γεωγραφικά, βιβλίο έβδομο, μτφρ. Πάνου Θεοδωρίδη, Αθήνα: Κάκτος 1994, σελ. 131): "o Eκαταίος ο Μιλήσιος λέει για την Πελοπόννησο ότι πριν από τους Έλληνες, την κατοίκησαν βάρβαροι. Και σχεδόν όλη η Ελλάδα στα αρχαία χρόνια υπήρξε κατοικία βαρβάρων, αν κάποιος λογαριάσει τις μαρτυρίες". Διαβάζοντας κανείς διάφορα άρθρα γραμμένα από "αρχαιολάτρες" δεν θα δει την παραμικρή αναφορά σε τέτοια κείμενα, που έρχονται σε αντίθεση με τα εθνικιστικά τους πιστεύω. Η επιλεκτική χρήση των αρχαίων πηγών αποτελεί τη συνήθη πρακτική των αντιεπιστημονικών αυτών κύκλων. Φυσικά, μπορεί κανείς να διατηρεί τις επιφυλάξεις του για τη συγγένεια των γλωσσών που ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια και ακόμη περισσότερο για την απώτερη φυλετική συγγένεια των ομιλητών τους κατά την αρχαιότητα. Επιφυλάξεις για την ινδοευρωπαϊκή θεωρία έχουν ήδη εκφραστεί στο παρελθόν από σοβαρούς γλωσσολόγους. Στο άρθρο αυτό όμως φάνηκε ότι η μέθοδος με την οποία προσεγγίζουν οι "αρχαιολάτρες" και το συγκεκριμένο θέμα έχει στοιχεία ερασιτεχνισμού, ξένα προς τη δεοντολογία των επιστημόνων.

 

Φυσικά, η απόκλιση των "αρχαιολατρών" από την επιστημονική μέθοδο φαίνεται και σε διάφορα άλλα θέματα γλώσσας, όπως π.χ. η ετυμολογία και η ορθογραφία (βλ. σχετική εργασία στη σελίδα μου www.geocities.com/vasargyr).