☣ 11/3/2003 5:25:00 μμ
Ορθοπεδική ή ορθοπαιδική;
Η
λέξη "ορθοπαιδική" θα πρέπει να γράφεται με -αι-, γιατί δημιουργήθηκε
με βάση τα ελλην. "ορθόν" και "παιδίον" τον 18ο αι. από
τον καθηγητή της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων Nicolas Andry και χρησιμοποιήθηκε
για πρώτη φορά σε έργο του, εκδοθέν το 1741, που αφορούσε στις σωματικές δυσμορφίες
των παιδιών. Απόδειξη ότι η σωστή γραφή της εν λόγω λέξης είναι με -αι-αποτελεί
η δήλωση του ίδιου του Andry, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του (την παραθέτει
σε άρθρο του ο καθηγητής Ιατρικής Ι. Πουρνάρας, βλ. την πολύ ενδιαφέρουσα ιστοσελίδα
http://www.diavlos.gr/orto96/ortowww/ort1.htm):
"ως προς τον εν λόγω τίτλο, ορθοπαιδική, τον δημιούργησα από δύο ελληνικές
λέξεις, δηλ. ορθός και παιδίον".
Αξιοσημείωτο
μάλιστα είναι και αυτό που αναφέρει εν συνεχεία ο Πουρνάρας: "για να τιμήσουν
δε την ελληνική προέλευση της ονομασίας, η Αμερικανική Ορθοπεδική Εταιρεία και
η Αμερικανική Ακαδημία Ορθοπεδικών Χειρουργών, που είναι και ο πολυπληθέστερος
φορέας της ορθοπεδικής επιστήμης παγκοσμίως, περιλαμβάνουν τις δύο ελληνικές
λέξεις ["ορθόν, παιδίον"] στο λογότυπό τους".
Η εσφαλμένη γραφή του όρου με -ε- ("ορθοπεδική") μπορεί να οφείλεται στην παρετυμολογική του σύνδεση:
α. με το λατ. pes, pedis "πόδι" (πβ. το ελλην. "ορθοποδώ").
β. με το β΄ συνθετικό "πέδη" λέξεων όπως "τροχοπέδη" (άρα ορθοπεδική είναι "η όρθωση (των οστών) με πέδες", δηλ. δεσμά, επιδέσμους κ.λπ.).
γ. με το πέδον "έδαφος" (πβ. "οικόπεδον").
Την πρώτη άποψη υποστηρίζει σε επιστολή του στην εφημερίδα "Ελευθεροτυπία" (31/1/2001) ο Βρασίδας Παπαδόπουλος. Ο επιστολογράφος αποφαίνεται δογματικά ότι η λέξη είναι ελληνολατινική, σύνθετη από τα "ορθός" και pes.
Τη
δεύτερη άποψη διατυπώνει ο Απόστολος Τζαφερόπουλος ("Ελληνική Αγωγή",
φύλλο Μαρτίου 2000), χωρίς όμως κανένα στοιχείο που να τεκμηριώνει τη σύνδεση
του όρου "ορθοπαιδική" με την "πέδη". O φιλόλογος μεταφέρει
μάλιστα αυτό που διάβασε σε γνωστό λεξικό, ότι δηλ. ορθότερη θα ήταν η μορφή
"παιδορθωτική" αντί του "ορθοπαιδική". Ωστόσο, η παρατήρηση
αυτή αφορά στη μορφολογική δομή του τύπου και δεν έχει σχέση με το συζητούμενο
ορθογραφικό θέμα. Είτε "ορθοπαιδική" είτε "παιδορθωτική"
είναι η μορφή της λέξης, δηλ. όποια κι αν είναι η σειρά των συνθετικών της μερών,
το -αι- δεν επηρεάζεται, εφόσον έχει ετυμολογική βάση. Επίσης, ο Απ. Τζ. παραθέτει
τον ορισμό της ορθοπαιδικής από τον Ανδριώτη, όπου "δεν γίνεται διάκρισι
ηλικίας του ασθενούς". Ο ορισμός που περιλαμβάνεται όμως σε ένα συγχρονικό
νεοελληνικό λεξικό, όπως αυτό του Ανδριώτη, αποτυπώνει τη σημερινή σημασία της
λέξης, ενώ η ετυμολογική ορθογραφία μπορεί να ρυθμίζεται από μια προγενέστερη
σημασία, την αρχική σημασία της λέξης στην προκειμένη περίπτωση. Εκείνο που
μας ενδιαφέρει εδώ είναι ότι ο όρος αρχικά χρησιμοποιήθηκε για θεραπεία παιδιών,
γι' αυτό και πρέπει να γραφεί ακόμη και σήμερα με -αι-. Αλλιώς, δεν εφαρμόζεται
ετυμολογική ορθογραφία, αναιρείται η ουσία της ιστορικής ορθογραφίας.
Την τρίτη άποψη εκφράζει ο επιστολογράφος της "Ελευθεροτυπίας" Χριστόφορος Μπενέκος, φιλόλογος (25/1/2003). Ο τελευταίος επιχειρεί μια τεχνητή, εκ των υστέρων ετυμολογική σύνδεση του όρου "ορθοπαιδική" με το αρχ. πέδον "έδαφος", που, μολονότι αληθοφανής, δεν είναι έγκυρη, αφού αναιρείται από την ίδια την ιστορία της λέξης. Τι θα πει ότι "η λέξη έχει διαμορφώσει ένα εννοιολογικό περιεχόμενο ως σύνθεση των λέξεων ορθό + πέδον"; Η ιστορία της λέξης αποδεικνύει ότι είναι αυθαίρετη, αν και αληθοφανής, η ετυμολόγησή της από το πέδον "έδαφος" και η ερμηνεία της ορθοπαιδικής ως επιστήμης που "θέλει να βοηθήσει τον πάσχοντα να σταθεί όρθιος στο έδαφος". Τέλος, η ύπαρξη επιμέρους κλάδων όπως η ορθοπαιδική για παιδιά ή για ζώα δεν μπορεί να αναιρέσει σε καμιά περίπτωση τη γραφή με -αι-, όπως πιστεύει ο Χριστόφ. Μπεν. Σήμερα, βεβαίως, ο συγκεκριμένος όρος έχει επεκταθεί σημασιολογικά, αφού δεν χρησιμοποιείται μόνο για παιδιά. Ωστόσο, η αρχική του σημασία, που αφορούσε μόνο σε παιδιά, επιβάλλει την ορθογράφησή του με -αι-. Όσο κι αν δεν είναι πια άμεσα αισθητή η σύνδεση της λέξης "ορθοπαιδική" με το παιδί, η γραφή της με -αι- ("ορθοπαιδική") είναι η ετυμολογικά δικαιολογημένη και πάντως προτιμότερη από την αντίστοιχη με -ε- ("ορθοπεδική"), που βασίζεται σε καθαρή παρετυμολογία.
Υ.Γ.: το άρθρο αυτό αποτελεί το τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας μου "Θέματα ετυμολογίας και ορθογραφίας" (β΄ έκδοση, Μάρτιος 2003), που βασικό σκοπό έχει να απαντήσει σε όσους καταστρατηγούν τις αρχές της γλωσσικής επιστήμης, για να υποστηρίξουν ανερμάτιστες και παράλογες απόψεις περί ελληνισμού και γλώσσας.
Σχόλια:
Άψογη η ανάλυση φίλτατε, αλλά τι εννοείς με το ανερμάτιστες και παράλογες απόψεις; Παρεμπιπτόντως γράψε και τον εκδοτικό οίκο.
Αγαπητέ konosk, σε ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο. Θα σου απαντήσω αργότερα στο forum.
Στην ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα, σε κάθε περίπτωση που η λέξη παις ή παιδί είναι συνθετικό γιά την δημιουργία νέας λέξης ΠΑΝΤΟΤΕ προηγείται! Πέτρος Αλεξιάδης, Θεσσαλονίκη
Δεν αντιλέγω. Όπως όμως εξηγώ στο άρθρο μου, η παρατήρηση αυτή δεν αναιρεί τη γραφή του όρου "ορθοπαιδική" με -αι-. Το θέμα του κειμένου είναι η ορθογραφία της λέξης, όχι η σειρά των συνθετικών της μερών. Ας είναι "παιδορθωτική". Με -αι- πάντως!
Για να γράψεις σχόλιο στο άρθρο πρέπει να είσαι μέλος του site και να έχεις κάνει login.